Cha mẹ người Mỹ yêu con cái nhưng không nuông chiều, ngược lại còn rất nghiêm khắc (thậm chí một số người nghĩ là hơi tàn nhẫn) và luôn giữ vững nguyên tắc trong giáo dục trẻ. Ngoài ra trẻ em Mỹ còn được rèn luyện trở thành những người có năng lực, hiểu biết phép tắc, nguyên tắc trong ứng xử, giao tiếp, biết quản lý tiền bạc.
Tóm tắt phương pháp dạy con của người Mỹ:
Cẩm nang gia đình: Trong suy nghĩ của nhiều người , trẻ em Mỹ đều rất tự tin, tự lập, trung thực, dũng cảm, mạnh mẽ, không có những hành động a dua, dám quyết định và tự chịu trách nhiệm về những hành động của mình, vững vàng làm chủ cuộc đời. Điều gì tạo ra những tính cách đó, không gì khác ngoài sự nuôi dạy của cha mẹ, giáo dục của nhà trường và xã hội, mà trong đó sự nuôi dạy của cha mẹ là yếu tố quyết định. Để làm được điều đó cha mẹ người Mỹ đã rèn luyện con ngủ một mình từ 6-7 tháng tuổi; tự đứng lên khi vấp ngã; tự mặc quần áo, tự xúc ăn khi còn nhỏ; tham gia cắm trại hè hoặc đi du lịch mà không cần cha mẹ ở bên cạnh; thông ngăn cấm con vui chơi những trò chơi mạo hiểm; thuyến khích con dũng cảm giành lấy những thứ thuộc về mình; con được quyết định mọi vần đề liên quan đến bản thân và phải tự chịu trách nhiệm trước những lựa chọn đó. Họ luôn dạy con rằng, “Trên đời này, con chỉ có thể dựa vào bản thân mình, cho dù là người thân nhất cũng không nên ỷ lại”, đây chính là quan niệm giáo dục của người Mỹ. Họ luôn nhấn mạnh làm người phải độc lập, phải “việc mình mình làm” chỉ có như vậy mới rèn luyện được khả năng sinh tồn, độc lập, không ỷ lại, dựa dẫm vào người khác và trở thành một cá thể độc lập trong xã hội. Để thực hiện những điều đó họ thường đưa ra những nguyên tắc và thảo luận với trẻ để đặt ra những thỏa thuận hợp lý; làm mẫu cho con, khuyến khích con mọi lúc, mọi nơi; nới tay để con tự làm.
Nội dung cách dạy con của người Mỹ:
1. Độc lập, dũng cảm, tự làm chủ là tính cách của trẻ em Mỹ
Cha mẹ Mỹ rèn luyện tính cách đó cho các bé như thế nào?
a. Ngủ một mình từ nhỏ (điều này có sự khác biệt với những lời khuyên của Ibuka Masaru trong bài “Đợi đến Mẫu giáo thì đã muộn”). Ở Mỹ, thông thường trẻ từ 6-7 tháng tuổi đã được cho ở riêng. Họ cho rằng ngủ một mình sẽ có lợi ích trong việc bồi dưỡng ý thức độc lập; rèn luyện sự dũng cảm; và sẽ có ích trong việc nâng cao khả năng tự an ủi bản thân cho con. Điều đó giúp trẻ có một trái tim mạnh mẽ, độc lập, dũng cảm và nâng dần khả năng tự chăm sóc bản thân cho trẻ.
b. Ngã ư? Tự đứng lên nào! Ở Mỹ, khi trẻ ngã đều phải tự đứng dậy (trừ khi bé ngã rất đau), họ đều coi đây là cơ hội để bỗi dưỡng tinh thần độc lập, tự giải quyết vấn đề; bồi dưỡng tinh thần tự lực, tự cường; và bồi dưỡng dũng khí vượt qua trở ngại cho con. Họ cho rằng là cha mẹ ngoài trách nhiệm cung cấp đầy đủ nhu cầu vật chất cho con, quan trọng hơn là phải bồi dưỡng cho con những phẩm chất ưu tú, tinh thần tự lực, tự cường. Điều này quan trọng hơn tiền bạc, vì tinh thần tự lực, tự cường sẽ giúp bé làm chủ cuộc sống và tự bước đi vững vàng trên chính đôi chân của mình, không sợ hãi khó khăn. “Không quan trọng những trở ngại mà trẻ gặp trong cuộc sống như thế nào, điều cốt yếu là thái độ của trẻ đối mặt với nó ra sao” (Maslow)
c. Ơ! Có người bảo con đi dép trái. Ở Mỹ, cha mẹ thường để con tự quyết định việc ăn, mặc, ngủ. Trẻ được tự xúc ăn, tự mặc quần áo từ nhỏ. Việc tự mình trải nghiệm sẽ giúp bé học được cách làm đúng, trẻ làm sai thì nên tự mình nhận hậu quả, tự rút kinh nghiệm. Và như vậy mới có lợi trong việc bồi dưỡng khả năng tự chăm sóc bản thân, rèn luyện tính tự lập và sẽ tự quyết định được những việc của mình trong tương lai.
d. Có thể đi du lịch một mình. Đi du lịch một mình không chỉ giúp bé mở rộng tầm mắt, rèn luyện cho bé sự dũng cảm và khả năng lên kế hoạch mà còn giúp bé nâng cao khả năng ứng phó với những tình huông bất ngờ xảy ra. Tất nhiên, trước khi đi họ hướng dẫn con lên kế hoạch cẩn thận, chi tiết, tiến hành luyện tập, thực hiện các kế hoạch đặt ra.
e. Lướt sóng thật thú vị. Người Mỹ yêu thích những trò mạo hiểm, phiêu lưu. Họ thích leo núi, lướt sóng, thám hiểm và họ luôn chú ý bồi dưỡng tinh thần mạo hiểm ấy cho trẻ. Cha mẹ cùng bé chơi những trò mạo hiểm trong ngày nghỉ, hướng dẫn bé quan sát, phán đoán về mức độ nguy hiểm và hướng dẫn bé cách để đảm bảo an toàn. Dần dần họ để bé đối mặt với những thách thức trong cuộc sống.
f. Mình thích cắm trại hè. Ở Mỹ, hầu hết các bé đều được tham gia cắm trại hè với các hoạt động rất đa dạng và phong phú. Thông qua đó các bé được nâng cao khả năng giao tiếp; phát triển sở thích và cảm hứng; mở mang kiến thức thực tiễn một cách hữu ích.
g. Xin lỗi, mình có ý kiến khác. Từ trước đến nay người Mỹ luôn dám thể hiện suy nghĩ của mình, điều này liên quan mật thiết đến cách giáo dục từ nhỏ của cha mẹ và nhà trường. Các bậc cha mẹ luôn kiên nhẫn lắng nghe ý kiến của con; cổ vũ bé dũng cảm nói chuyện; không phủ nhận ý kiến của con khi chưa cho bé giải thích kĩ; cho con tiếp xúc với những sự vật, sự việc khác nhau. Họ luôn dạy con “Không nên chỉ biết làm theo lời của người khác, mà phải có chính kiến của mình”, trong gia đình cha mẹ và con cái nói chuyện thoải mái với nhau, khuyến khích con nói lên suy nghĩ của mình, thậm chí con cái có thể đánh giá bình luận những quan điểm của cha mẹ.
h. Dũng cảm giành lấy những thứ mà mình yêu thích. Xã hội Mỹ đề cao năng lực tự do cạnh tranh, ai có năng lực giỏi người đó có thể dẫn đầu. Do vậy cha mẹ Mỹ đều khuyến khích các bé dũng cảm giành những thứ mà mình yêu thích. Họ luôn cho rằng, thi đấu là hình thức quyết định công bằng nhất; họ khuyến khích con cái luôn cố gắng hết mình trong quá trình cạnh tranh và dạy bé rằng “Chỉ có người giỏi nhất mới được ngôi sao may mắn chiếu rọi”.
i. Phải dựa vào chính mình. “Trên dời này, con chỉ có thể dựa vào bản thân mình, cho dù là người thân nhất cũng không nên ỷ lại”, chính là quan niệm giáo dục của người Mỹ. Họ luôn nhấn mạnh làm người phải độc lập, phải “việc mình mình làm” chỉ có như vậy mới rèn luyện được khả năng sinh tồn, độc lập, không ỷ lại, dựa dẫm vào người khác và trở thành một cá thể độc lập trong xã hội. Để thực hiện được điều đó họ thường đặt ra những thỏa thuận hợp lý và thảo luận với trẻ; làm mẫu cho con, khuyến khích con mọi lúc, mọi nơi; và nới tay để con tự làm.
2. Có năng lực vượt trội
Trẻ em Mỹ không chỉ dũng cảm, tự tin, tự lập mà còn rất có năng lực. Năng lực vượt trội chính là phẩm chất mà cha mẹ người Mỹ luôn ý thức rèn cho trẻ – “Cho con cá không bằng dạy cho chúng cách bắt cá”. Vậy phương pháp giáo dục của họ như thế nào?
a. Mình làm quà Noel cực dễ thương: Cha mẹ Mỹ luôn quan tâm giáo dục tố chất, khả năng sáng tạo và sự phát triển toàn diện cho trẻ. Họ giúp con sử dụng thành thạo các dụng cụ thủ công; cùng con biến những đồ bỏ đi thành những vật có giá trị. Họ luôn cho rằng, tự tay làm sẽ bồi dưỡng cho trẻ khả năng giao tiếp, kết nối bạn bè và tự làm sẽ giúp con học được cách quý trọng sản phẩm.
b. Đồ chơi hỏng à? Mình biết sửa đấy. Ở một nước luôn lấy độc lập làm trọng, cha mẹ Mỹ rất ít khi làm thay con việc gì đó, hiếm khi ngăn cấm con vì lo sợ con bị thương, họ cổ vũ con tự làm, tự đối diện với khó khăn. Điều này không chỉ bảo vệ lòng tự trọng của con mà còn cho bé không gian độc lập để phát triển, rất có ích cho sự trưởng thành sau này. Để khuyến khích, họ chuẩn bị cho bé hộp dụng cụ; cho con những gợi ý đúng lúc; cho dù thất bại họ vẫn cổ vũ con và luôn quan niệm rằng, sửa chữa đồ chơi là chứng tỏ và thỏa mãn tinh thần khám phá của con trẻ.
c. Tư duy là một điều thần kì: Họ luôn cho rằng, tư duy là một điều thú vị, nhờ nó trẻ không chỉ tích lũy được kiến thức cần thiết mà còn biết sắp xếp một cách hợp lý và qua đó phát triển tư duy logic, biện chứng của con người. Cha mẹ người Mỹ bồi dưỡng khả năng tư duy của con như: Không dễ dàng cho con biết đáp án ngay mà sẽ hỏi ngược lại để bé tự tư duy, hoặc cùng con thảo luận, hướng dẫn bé tìm đáp án chính xác nhất; đưa ra câu hỏi cho con mọi lúc, mọi nơi, qua đó khai thác khả năng tư duy của con; khuyến khích con phát biểu ý kiến; tiếp nhận suy nghĩ khác thường của con, vì sức tưởng tượng của trẻ vô cùng phong phú và chỉ có ở trẻ, hãy chú ý đừng dập tắt trí tượng tưởng đó bằng những ý kiến phủ nhận của cha mẹ, cho dù điều đó có thể làm chúng ta thấy ngạc nhiên.
d. Hài hước, dí dỏm cũng là sở trường của mình. Hài hước không chỉ là một tính cách dễ thương mà còn là một phẩm chất vô cùng đáng quý, những đứa trẻ có tính dí dỏm sẽ luôn lạc quan, tự tin, thoải mái hơn và tạo được nhiều mối quan hệ tốt hơn, đây là một tố chất không thể thiếu trong giáo dục con cái ở người Mỹ. Cha mẹ người Mỹ thường kích thích các “tế bào” hài hước của con bằng biểu hiện cảm xúc trên khuôn mặt và họ cho rằng khi con được một tháng tuổi, yếu tốt hài hước đã bắt đầu hình thành.
e. Có thể sắp xếp thời gian của mình. Cha mẹ người Mỹ luôn tôn trọng lựa chọn của con, các bé được tự do sắp xếp thời gian biểu của mình; thời gian sau khi tan học là của bé, hầu như họ không can thiệp; bằng cấp không quan trọng ở Mỹ, vì vậy chỉ cần bé thích thì có thể học ở bất kì đâu. Tất nhiên, khă năng của trẻ có hạn, khó có thể tự sắp xếp kế hoạch của mình hợp lý, nhưng họ cũng không can thiệp thô bạo mà chỉ nói chuyện để các bé hiểu thêm, nhận ra thiếu sót trong kế hoạch và tìm cách hoàn thiện nó.
f. Quyền lựa chọn thuộc về bản thân mình: Cha mẹ người Mỹ luôn dành quyền lựa chọn các hoạt động cho con cái, họ để con cái tự lựa chọn chương trình học, sách học và tôn trọng sở thích cá nhân, không ép buộc con cái làm theo ý muốn của mình. Đối với họ, các con phải biết tự lựa chọn và chịu trách nhiệm trước những lựa chọn đó. Tất nhiên để trẻ làm tốt việc đó họ quan tâm bồi dưỡng khả năng tự lựa chọn của con cái như: Làm chủ bản thân từ những việc nhỏ nhất như việc lựa chọn ăn, mặc, môn học tập, phương pháp học tập, các môn thể dục, thể thao…; luôn lắng nghe kiến và chia sẻ với con cái để cùng thống nhất quan điểm; luôn tin tưởng con cái và thường xuyên động viên con để giúp con tự tin hơn, có trách nhiệm với lựa chọn của bản thân; trưởng thành từ những sai lầm, khi con cái có quyết định sai lầm, họ không trách cứ mà giúp con tìm ra nguyên nhân dẫn đến sai lầm để từ đó rút được bài học và kinh nghiệm cho bản thân; từ đó nâng cao khả năng lựa chọn của con. Cuộc sống là một chuỗi những lựa chọn, khi trẻ có cơ hội lựa chọn và học được cách lựa chọn khoa học, hợp lý, chúng sẽ được sống cuộc sống của chính mình và thành công.
g. Dũng cảm nhận lỗi: Người Mỹ cho rằng, con đã sai không nhất thiết phải trách phạt vì sẽ tạo ra gánh nặng về tâm lí cho con, cha mẹ hãy giúp con tìm ra phương pháp giải quyết vấn đề, không nên chú ý vào những lỗi lầm: Phần lớn các bé đều nhận được lỗi lầm, nhưng đôi khi không muốn thừa nhận vì sợ cha mẹ mắng, nếu chúng ta bỏ qua trẻ sẽ hình thành thói quen nói dối; vì vậy muốn con dũng cảm thừa nhận lỗi lầm của bản thân, cần cho con cơ hội giải thích, tìm ra nguyên nhân, giúp con lần sau không tái phạm; để con chịu trách nhiệm với những hành vi của mình. Hãy đồng cảm với con nhiều hơn, biến những lỗi lầm mà con mắc phải thành bài học để rút kinh nghiệm, giúp bé trưởng thành.
h. Dám đặt câu hỏi mới có khả năng vượt trội: Những suy nghĩ, sức tưởng tượng ở trẻ luôn làm các bậc cha mẹ bất ngờ, nhờ đó mà các bé mới học hỏi được nhiều kiến thức bổ ích trên con đường trưởng thành. Cha mẹ người Mỹ luôn cho rằng, biết phản biện, con sẽ thông minh hơn, họ không bao giờ ngăn cấm con đặt câu hỏi mà luôn tạo tâm lý thoải mái, tự do cho con, khuyến khích con đặt các câu hỏi; họ luôn có thái độ nghiêm túc trước những câu hỏi của con; khuyến khích con thắc mắc và giúp con giải quyết vấn đề. “Con người không có tưởng tượng cũng giống như chim mất cánh” suy nghĩ, thắc mắc chính là đôi cánh của con. Hãy tạo cơ hội cho con có cơ hội thắc mắc, đặt câu hỏi, khuyến khích và hướng dẫn con phát hiện và giải quyết vấn đề, giúp con không ngừng hoàn thiện mình.
3. Hiểu biết phép tắc và những nguyên tắc sống trong cộng đồng
Hiểu chuyện, lễ phép là một trong những đặc điểm thường thấy của trẻ con ở Mỹ. Bất luận ở những nơi công cộng hay ở nhà, các bé đều có những cử chỉ, ngôn ngữ lịch sự, thân thiện. Vì sao có thể như vậy?
a. Tự giác xếp hàng khi có đông người: Cha mẹ người Mỹ quan niệm rằng trật tự nơi công cộng cần có được tất cả mọi người duy trì, tuân thủ vì có quan hệ trực tiếp đến mọi công dân trong xã hội. Xếp hàng là một việc không lớn nhưng thể hiện phẩm chất, đạo đức của con người. Vì thế cha mẹ Mỹ luôn chú ý đến hành vi của con, giúp bé hình thành thói quen xếp hàng ở mọi nơi như: Đi ăn ở nhà hàng; khi lên xe buýt, tàu điện ngầm; khi đi thang máy; và ở tất cả những nơi công cộng khi có hai người trở lên. Ngoài ra để tôn trọng không gian riêng tư, họ luôn để con giữ khoảng cách với người khác, tránh tình trạng xô đẩy lẫn nhau và họ luôn là tấm gương tốt cho con cái.
b. Không vứt rác bừa bãi: Cha mẹ người Mỹ rất chú trọng bảo vệ môi trường, luôn bồi dưỡng ý thức bảo vệ môi trường cho con thông qua các công việc hàng ngày như: Phân loại rác tái sử dụng, rác không thể tái sử dụng, sách báo cũ, rác trong nhà bếp…; chuẩn bị túi đựng rác khi đi du lịch để tránh ném rác bừa bãi; hướng dẫn con không tùy tiện vứt quần áo cũ mà đem đến những tiệm đồ cũ để tặng vì các cửa hàng này thường liên hệ chặt chẽ với quỹ từ thiện và cũng thông qua nó để giáo dục tấm lòng nhân ái, lòng yêu thương con người.
c. Không làm ồn ở nơi công cộng: Cha mẹ người Mỹ cho rằng, gây mất trật tự ở nơi công cộng là một hành vi vô văn hóa, không chỉ ảnh hưởng đến người khác mà còn hạ thấp địa vị bản thân. Hiếm khi chúng ta thấy người Mỹ lớn tiếng cười nói hay hò hét ở nơi công cộng. Họ rất chú ý rèn luyện con thông qua lời nói để xây dựng tấm gương cho con; thông qua những giao ước để con chủ động giữ trật tự; thường dẫn con đến những nơi khác nhau, để con tự trải nghiệm không khí yên tĩnh và ồn ào.
d. Trước khi dùng đồ của người khác nhất định phải xin phép: Giúp con hiểu rõ quyền sở hữu không chỉ giảm bớt những hành vi không tốt mà còn rất có ích trong việc bồi dưỡng phẩm chất trung thực của con. Cha mẹ người Mỹ luôn quan tâm xác định quyền sở hữu của mỗi đồ vật, cái nào là dùng chung, cái nào là của riêng; giúp con hiểu sự khác nhau giữa “mượn” và “ăn trộm”; và giúp con dũng cảm nhận sai lầm, chịu trách nhiệm với những hành vi của mình.
e. Động vật cũng là bạn của chúng mình: Giúp con trở thành người bạn thân thiết của vật nuôi không chỉ thắp sáng ngọn lửa yêu thương, nhân ái trong con mà nó còn giúp bé học cách yêu quý sự sống hơn. Để làm được việc đó, cha mẹ người Mỹ luôn giáo dục con mình vật nuôi không phải là đồ chơi, nó là một cá thể có quyền độc lập; khuyến khích bé chạm vào vật nuôi để tăng cường tình cảm với chúng; giúp con học cách quan sát động vật để thúc đẩy sự tò mò trong trẻ, có thể giao cho trẻ chăm sóc vật nuôi để tăng cường sự gắn bó; và đưa con đến với thế giới tự nhiên để con nhận diện các loài động vật, đặc tính của chúng, giúp con hiểu ý nghĩa của sự sống, khuyến khích con đối xử tốt với mọi loài động vật.
f. Mình thích tham gia tình nguyện: Thông qua những hoạt động tình nguyện, chúng ta có thể giúp con bồi dưỡng nhiều phẩm chất tốt đẹp như sẵn sàng giúp đỡ người khác, sẵn sàng cống hiến mà không cần đền đáp, có tinh thần trách nhiệm với xã hội…Cha mẹ người Mỹ luôn coi tinh thần giúp đỡ người khác là một nét đẹp trong văn hóa; hoạt động tình nguyện là bài học không thể thiếu ở các cấp học trong nhà trường; rèn luyện cho con học cách lấy việc giúp đỡ người khác làm niềm vui cho bản thân và thông qua đó tiếp tục bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cho con cái.
g. Lễ phép: Lễ phép, lịch sự là nền tảng của giao tiếp, ngoài ra nó thể hiện hình ảnh và phẩm chất của mỗi người. Cha mẹ người Mỹ luôn quan tâm giúp con có thói quen sử dụng từ ngữ văn minh, lịch sự qua lời mời, chào hỏi, xin lỗi…; những hành động cử chỉ trong giao tiếp như việc bắt tay, ôm hôn, ngồi, đi đứng…; tạo cho con được thực hành giao tiếp; và trong giáo dục luôn có thái độ thống nhất và kiên quyết.
h. Tôn sư trọng đạo: Tôn trọng thầy cô giáo và những người bề trên không chỉ là một phẩm chất mà còn là thái độ đối nhân xử thế, nó làm giàu thêm tình cảm của trẻ, giúp các bé học cách biết ơn và khoan dung với mọi người. Cha mẹ người Mỹ quan tâm dạy dỗ con phải xưng hô lễ phép với người trên; có ngôn từ và cử chỉ lễ phép; tôn trọng thành quả lao động của người khác và đặc biệt là của các thầy cô giáo.
i. Luôn giữ vững nguyên tắc: Tuân thủ nguyên tắc không chỉ là một phẩm chất đẹp mà còn là phương pháp nâng cao hiệu quả, lợi ích của mọi người chỉ có thể được bảo toàn khi tuân thủ nguyên tắc. “Không có nguyên tắc thì không thể thành công”, vì vậy cha mẹ người Mỹ luôn cùng con thảo luận các quy định trong cuộc sống như giờ nghỉ ngơi, làm việc nhà, phân loại rác…; giúp con hiểu ý nghĩa của các quy tắc; và rất hiếm khi tự phá vỡ quy tắc, câu thường nói với con là “Mẹ bảo không, có nghĩa là không được”.
j. Tấm lòng đồng cảm mãnh liệt: Nền tảng của lòng đồng cảm chính là tình yêu thương, là tình cảm đẹp của loài người, là một trong những phẩm chất không thể thiếu trong trẻ. Nó không chỉ giúp trẻ xây dựng mối quan hệ tốt với người xung quanh mà còn có thể bồi dưỡng cho tâm hồn đẹp và phong phú hơn, giúp trẻ cảm thấy hạnh phúc hơn trong cuộc sống. Để làm được điều đó, cha mẹ người Mỹ luôn quan tâm đồng cảm với những cảm nhận của con; khuyến khích con làm việc tốt mà không cần đền đáp; tuy nhiên họ rất quan tâm dạy con cái không đồng cảm với người xấu hay nhận thức đúng đắn về đối tượng đồng cảm và cũng cần phải có những biện pháp thích hợp.
4. Biết sử dụng quản lý tiền bạc.
Trẻ em ở Mỹ được giáo dục về kỹ năng sử dụng tiền bạc ngay từ khi còn nhỏ. Họ cho rằng, tiền bạc là thứ không thể thiếu trong cuộc sống, cách sử dụng tiền sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống.
a. Làm việc nhà: Phương pháp để con kiếm tiền bằng cách làm việc nhà vừa giúp con học cách lao động, biết quý trọng đồng tiền, học cách sử dụng tiền bạc và học cách độc lập tự chủ. Họ quan niệm làm việc nhà giúp con trưởng thành, hiểu được ý nghĩa của lao động; để làm tốt họ để con tự chọn việc nhà và bố trí thời gian, tính toán được thu nhập; đồng thời luôn khen ngợi và hợp tác với con.
b. Học cách tiết kiệm: Một đứa trẻ biết cách quản lý tài chính không chỉ biết kiếm tiền mà còn biết sử dụng chúng như thế nào cho hợp lý. Chính phủ Mỹ gọi tháng 4 là “Tháng giáo dục quản lý tài chính thanh thiếu niên”, vào tháng này sẽ có các nhân viên ngân hàng đến trường giảng giải cho các bé những kiến thức về quản lý tài chính, cha mẹ đưa các con đến ngân hàng để mở tài khoản, dạy con sử dụng thẻ tín dụng đúng cách, lên kế hoạch chi tiêu; và giúp con kế hoạch tiết kiệm và bồi dưỡng thói quen tiết kiệm.
c. Tự kiếm tiền trả học phí: Đi làm, con không chỉ có thu nhập mà còn bồi dưỡng thêm những phẩm chất ưu tú khác như tinh thần trách nhiệm, có ý chí, yêu quý nghề nghiệp và có khả năng quản lý tài chính. Cha mẹ người Mỹ để con sớm tiếp xúc với tiền; khuyến khích con lao động kiếm tiền, kiếm tiền học phí vào các dịp hè với suy nghĩ “Người có giá trị cao nhất là người bận rộn nhất”; dạy con lên kế hoạch tài chính bằng việc tính toán rõ ràng, nhờ đó có thể hình thành thói quen tiết kiệm và học cách lên kế hoạch cho tương lai của mình.
d. Tự kiếm tiền mua xe: Trong quan niệm của người Mỹ, con trẻ là một cá thể độc lập, thích cái gì, muốn làm gì đều là quyền tự do của chúng, chỉ cần chúng đạt được bằng chính sức lao động của mình. Họ cho rằng, con tự mua xe chứng tỏ con có tính độc lập, thông qua việc mua xe sẽ nâng cao khả năng quản lý tài chính, tất nhiên họ không bao giờ đồng ý việc con tiêu tiền một cách mù quáng. Tiếp xúc sớm vấn đề này, giúp con tích lũy những kinh nghiệm về sử dụng tiền bạc hợp lý và có lợi cho cuộc sống sau này.
e. Ăn cơm ư? Tiền ai người ấy trả: “Tiền ai nấy trả, mượn tiền phải trả đúng hạn” không đơn thuần là một biểu hiện công bằng khi trả tiền, thể hiện ý thức trách nhiệm đối với bản thân, mà nó còn giúp trẻ hình thành thói quen độc lập, tự chủ trong mọi việc, đồng thời cũng giúp bé học cách sử dụng, quản lý tiền bạc của mình một cách hợp lý.
f. Tài sản của bố mẹ không thuộc về chúng mình: Giúp con học cách tự lập, tự làm chủ và tự giải quyết vấn đề của mình là biểu hiện tuyệt vời nhất của tình yêu. Con cái thích làm gì, thích sống thế nào là do con tự quyết định, con có quyền hưởng thụ niềm vui mà lao động mang lại. Họ giáo dục và luôn tin rằng, con cái họ có đủ năng lực để xây dựng một tương lai thuộc về chính mình, mà không cần đến tiền bạc của cha mẹ. Việc tranh đoạt tiền thừa kế sẽ phá hoại tình cảm của những người thân trong gia đình. Vì những lý do trên cha mẹ thường không trao quyền thừa kế tài sản cho con.
5. Phương thức giáo dục độc đáo.
Phương thức giáo dục của người Mỹ có một chút khác biệt : Con không chịu ăn cơm thì để con đói; dù con có khóc, cha mẹ cũng không đáp ứng những đòi hỏi không hợp lý; phạm lỗi sai không sửa thì sẽ bị nhốt…
a. Con có thể gọi thẳng tên của cha mẹ: Sự bình đẳng trong xưng hô là nền tảng quan trọng trong việc đơn giản các mối quan hệ trong gia đình và xã hội. Điều đó thể hiện sự bình đẳng, giảm khoảng cách giữa cha mẹ với con cái, anh chị em trong nhà, mọi người trong gia đình như những người bạn và làm đơn giản các mối quan hệ trong xã hội.
b. Không thích ăn cơm, vậy phải nhịn đói rồi! Nếu con cái không ăn cơm, cha mẹ sẽ không ép buộc, mà để con thấy hậu quả của việc không ăn cơm, từ đó giáo dục, sửa chữa thói quen không tốt của trẻ. Họ cho rằng, ăn uống là việc của trẻ, tự trẻ phải quyết định và cha mẹ đều tôn trọng quyết định của con. Trẻ không ăn cơm, hoặc ham chơi ăn không no sẽ bị đói, một lần bị đói, thấy khó chịu thì lần sau trẻ sẽ không để xảy ra chuyện bỏ bữa nữa.
c. Cho dù con khóc, cha mẹ cũng giữ vững nguyên tắc: Dễ dãi với nhu cầu vật chất của con cũng đồng nghĩa với việc tiếp tay cho thói xấu của trẻ. Khi trẻ khóc, người Mỹ luôn kiên quyết giữ nguyên tắc của mình, không nhượng bộ, đợi khi bé bình tĩnh lại rồi mới giảng giải, phân tích cho bé hiểu. Lúc trẻ đang khóc, chúng không nghe mà rất dễ hình thành tính cách bướng bỉnh.
d. Sai mà không sửa phải bị phạt: Trong quan niệm của người Mỹ, không kiềm chế được bản thân, nóng giận trước mọi người là điều không thể chấp nhận. Họ luôn quan tâm giáo dục con phải tự chịu trách nhiệm về việc mình làm, làm sai thì phải kịp thời sửa chữa , có lỗi sai thì phải tự sửa, sai mà không sửa phải chịu phạt. Hình thức phạt của cha mẹ người Mỹ chủ yếu là “nhốt” trẻ ở trong phòng, khi bị nhốt bản thân trẻ sẽ ý thức được sai lầm của mình, biết nhận lỗi với cha mẹ. Ngoài ra, một ưu điểm là giúp trẻ hình thành thói quen giữ bình tĩnh, tránh mất kiềm chế.
e. Cho con “nếm vị đắng” khi bắt nạt người khác: Áp dụng biện pháp giáo dục trực tiếp trải nghiệm, tức đặt trẻ vào tình huống tương tự, sau đó mới hướng dẫn, giải thích thì trẻ sẽ cảm nhận sâu sắc hơn, biết được cái nào là nên, cái nào là không nên. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với những trẻ nghịch ngơm, ít nghe lời.
f. Đi chơi vui vẻ. Trong quan niệm của người Mỹ, vui chơi là quyền lợi của con, vui chơi có thể giúp trẻ sống vui vẻ hơn, có thể bồi dưỡng nhiều khả năng cho con và con có thể học trong khi chơi. Vì vậy họ để con được tự do quyết định những thứ mà chúng thích, ngoài ra họ còn dành thời gian cùng chơi, cổ vũ và hướng dẫn con ở một số trò chơi nguy hiểm.
g. Điểm số và năng lực: Ở Mỹ, sở thích và năng lực của con mới là điều cha mẹ quan tâm chứ không phải điểm số, họ luôn tôn trọng và ủng hộ lựa chọn của con và để con tự học theo nguyện vọng của mình. Họ rất chú trọng đến việc bồi dưỡng năng lực của con, mà điển hình là tính độc lập, khả năng làm việc, tư duy nhạy bén, quan sát tinh tế các sự vật, hiện tượng trong cuộc sống, khả năng chịu đựng, vượt qua khó khăn thử thách và năng lực lãnh đạo. Do vậy ngay khi còn trẻ người Mỹ đều hiểu mình muốn gì, phải làm gì để ước mơ thành hiện thực.
h. Làm gì khi con yêu sớm: Trong thời kỳ này, trẻ vẫn chưa hiểu thế nào là yêu, chúng tò mò và thú vị về bạn khác giới, chúng rất cần sự chia sẻ, hướng dẫn của cha mẹ, chỉ có sự quan tâm của cha mẹ mới giúp con vượt qua được giai đoạn thử thách về tâm lý. Cha mẹ cần tôn trọng sự phát triển tâm lý ở trẻ, thấu hiểu và chấp nhận việc con yêu sớm, tin tưởng và tôn trong con thì chúng sẽ chia sẻ với cha mẹ một cách thẳng thắn, chân thành và đó là cơ hội để cha mẹ giúp trẻ.
i. Giáo dục giới tính: Giai đoạn dậy thì không chỉ thay đổi thể chất mà còn ảnh hưởng đến quá trình sống, tâm sinh lý của trẻ, vì vậy giáo dục giới tính rất quan trọng đối với trẻ. Đa số trẻ ở tuổi dậy thì đều muốn có kiến thức giới tính từ cha mẹ nên thật tuyệt vời khi cha mẹ nắm bắt cơ hội để giảng giải, giáo dục về giới tính cho con.
j. Thế giới này không phải toàn thiện, toàn mỹ: Việc sớm cho con nhận biết cuộc sống không hoàn mỹ, không đẹp như trong những truyện cổ tích, cho con hiểu nó luôn ẩn chứa những mặt trái, những nguy hiểm và cạm bẫy chính là xây dựng lớp bảo vệ vững chắc cho con. Giúp con nhận thức cái thiện, cái ác, dạy con những phương pháp bảo vệ mình, không nhận quà của người lạ, không lên xe của người lạ, không mở cửa cho người lạ…, nhớ số điện thoại của cha mẹ, cảnh sát, bệnh viện, cứu hỏa…, luôn tận dụng các cơ hội để giáo dục con, giúp con tránh tổn thương trên đường đời.
k. Sống chết là quy luật của cuộc sống: Giáo dục về cái chết cũng chính là một phần của việc giáo dục tình cảm, nhận thức đúng đắn về cái chết có thể giúp con có cái nhìn rõ nét về sinh mạng con người, biết cách cư xử, bày tỏ tấm lòng mình, từ đó thêm tin yêu và biết quý trọng giá trị của cuộc sống hơn.
l. Cha mẹ cũng cần biết nhận lỗi: Khi cha mẹ làm sai hoặc vi phạm lời hứa với trẻ, việc xin lỗi sẽ giúp đứa trẻ xây dựng lòng tự trọng, đồng thời bồi dưỡng cho trẻ thái độ tôn trọng người khác và giúp ích cho sự trưởng thành của trẻ. Những bậc làm cha mẹ có thể nói lời xin lỗi, biết cách chân thành nhận lỗi với con cái đều trở thành những người được con cái vô cùng tin tưởng và kính trọng.
6. Cha mẹ luôn yêu thương, lo lắng cho con.
Rất nhiều người cho rằng cha mẹ người Mỹ quá nghiêm khắc, nhẫn tâm trong quá trình giáo dục con cái. Tuy nhiên, dễ dàng nhận thấy tình yêu thương sâu đậm mà họ dành cho con. Con cái là hết thảy tình yêu thương, có ý nghĩa vô cùng quan trọng với cha mẹ.
a. Cha mẹ cùng ngồi xuống trò chuyện với con: Đề cao quyền bình đẳng của trẻ và thể hiện sự tôn trọng chúng ngay từ khi còn nhỏ là điểm độc đáo trong cách giáo dục của mỗi gia đình Mỹ. Họ còn rất quan tâm đến cách nói chuyện cùng trẻ, luôn ngồi xổm hoặc cúi thấp người khi nói chuyện với trẻ, ánh mắt dịu dàng, âu yếm, nói nhẹ nhàng giúp chúng cảm nhận được sự chân thành. Những đứa trẻ được cha mẹ tôn trọng và đối xử bình đẳng đều rất kính trọng và yêu thương cha mẹ, chúng luôn đối xử thân thiện và tôn trong người khác đồng thời có ý thức tự lập cao.
b. Kiên nhẫn giải đáp thắc mắc của con: Việc cha mẹ nhiệt tình, nghiêm túc giải đáp thắc mắc , không trả lời một cách hời hợt qua loa là động lực cổ vũ tinh thần học hỏi và khám phá của trẻ. Ngoài ra điều đó còn kích thích cảm hứng học hỏi, không làm mất đi bản tính ngây thơ và hiếu kỳ của trẻ, tạo ra mối quan hệ gắn bó hơn giữa cha mẹ và con cái.
c. Cùng con tập thể dục: Vận động, luyện tập thể dục, thể thao không chỉ giúp trẻ có cơ thể khỏe mạnh mà còn giúp trẻ tăng cường lòng dũng cảm, sự tự tin và tinh thấn mạo hiểm. Việc luyện tập cùng con sẽ kích thích cảm hứng luyện tập cho trẻ và giúp mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái thêm bền chặt và hài hòa hơn.
d. Cha mẹ là người bạn tốt nhất của con: Để giao tiếp một cách hiệu quả với con, để bé dũng cảm thể hiện cách nghĩ của mình, là người đầu tiên bé muốn chia sẻ tâm sự khi muốn giải quyết khó khăn hay cần một người để an ủi, chia sẻ, cha mẹ phải trở thành người bạn tốt nhất của trẻ. Muốn thế, cha mẹ phải đối xử với con như một người bạn, phải giàu lòng vị tha, khoan dung, luôn ủng hộ con và đối xử với con một cách bình đẳng để con tin tưởng. Có như vậy cha mẹ mới thành “kim chỉ nam”, “người dẫn đường” và là người có thể đưa ra sự trợ giúp hữu hiệu nhất cho con cái của mình.
e. Cha mẹ sẽ cổ vũ cho con: Việc tham gia các hoạt động thể thao có thể bồi dưỡng cho con biết phối hợp, đoàn kết với các bạn, hiểu được tầm quan trọng của tinh thần hợp tác và con có thể được rèn luyện qua mỗi cuộc thi đấu. Họ luôn có thái độ tích cực đối với các hoạt động thể thao của con cái như động viên con tham gia các hoạt động thể thao, tới xem con thi đấu, la hét, cổ vũ cho con bất luận thắng hay thua, ai cũng tỏ ra rất hăng hái và vui vẻ.
f. Tham dự buổi lễ tốt nghiệp của con: Việc cha mẹ và người thân tới tham dự lễ tốt nghiệp của trẻ đã trở thành một nét đẹp văn hoá của người Mỹ. Họ cho rằng người thân trong nhà, đặc biệt là cha mẹ tham dự buổi lễ tốt nghiệp của con là một việc quan trọng, mỗi buổi lễ tốt nghiệp là một lần biến chuyển trong quá trình trưởng thành của trẻ về tâm lý, sinh lý và trí tuệ . Sự có mặt và cổ vũ động viên của nhiều người thân khiến trẻ thấy phải luôn tiến bộ, không ngừng hoàn thiện bản thân, biết sống có trách nhiệm với bản thân mình, gia đình và xã hội.
g. Con mãi là niềm tự hào của cha mẹ: Người Mỹ thường tuân thủ nguyên tắc quan tâm toàn diện đến lòng tự trọng của đứa trẻ, thường xuyên khẳng định, cổ vũ, động viên khen ngợi trẻ từ những việc nhỏ nhất, thể hiện sự tin tưởng trẻ để tăng thêm lòng tự tin, cảm nhận giá trị bản thân, từ đó kích thích lòng nhiệt tình, tinh thần cầu thị để trẻ thể hiện hết được năng lực bản thân. Mỗi đứa trẻ đều có những ước mơ riêng, sự khuyến khích động viên, khích lệ của cha mẹ là ánh sáng soi đường cho những ước mơ đẹp đẽ trở thành hiện thực và mở ra cánh cửa thành công cho trẻ.
h. Niềm vui của con là hạnh phúc của cha mẹ: Với cha mẹ người Mỹ, việc giúp con cái giữ được thái độ vui vẻ là rất quan trọng, vì nó giữ cho cuộc sống của con không những trở nên hạnh phúc mà còn giúp con vượt qua khó khăn và đem lại niềm vui cho những người khác. Gia đình vui vẻ, hạnh phúc chính là nền tảng nuôi dưỡng niềm vui cho con, sống hoà hợp với những người xung quanh sẽ giúp trẻ cảm thấy vui vẻ; tôn trọng và khích lệ con cái, tôn trọng quyền quyết định của con là những nguyên tắc giúp con có được niềm vui.
i. Gia đình – bến đỗ ấm áp nhất của con: Một gia đình ấm cúng, tràn đầy tình thương yêu, khiến con cảm nhận được gia đình là nơi ấm áp nhất, bình yên nhất, luôn chờ đợi con trở về sẽ rất có lợi cho sự trưởng thành của con cái. Không ai là hoàn hảo, nên mỗi thành viên trong gia đình không nên yêu cầu người khác phải hoàn hảo, hãy cùng nhau thích nghi, hoà hợp, giúp con cái hiểu tầm quan trọng của gia đình, gia đình mãi mãi là bến đỗ ấm áp nhất suốt cuộc đời chúng.
j. Cha mẹ luôn bên con: Với con cái, cha mẹ luôn là người thân yêu nhất, là hình mẫu lý tưởng về đạo đức. Nếu cha mẹ dành nhiều thời gian bên con, cùng con chơi đùa, tạo nên một từ trường hấp dẫn chúng, giúp con trải qua tuổi vị thành niên và từ đó thúc đẩy tình cảm gia đình, thì khi con cái có chuyện khó xử sẽ chủ động chia sẻ những tâm tư trong lòng với cha mẹ và chúng sẽ trở thành những người khoẻ mạnh, có trí tuệ toàn diện.
k. Lễ Giáng sinh đoàn viên: Người Mỹ cho rằng “Không có bất kỳ mối quan hệ nào có thể thay thế được sợi dây liên kết giữa các thành viên trong gia đình”, họ coi trọng sự đoàn tụ trong gia đình và tình cảm gia đình. Giáng sinh là ngày lễ vô cùng quan trọng với gia đình Mỹ, là dịp để cha mẹ và con cái thể hiện tình cảm với nhau. Vì vậy họ luôn cố gắng trở về gia đình để đón Giáng sinh với con cái và những món quà đáp ứng nguyện vọng của trẻ.
7. Giáo dục khác biệt cũng cần nguyên tắc.
Cách giáo dục con cái của người Mỹ rất linh hoạt, nhưng đều tuân thủ một số nguyên tắc nhất định như: Không nuông chiều, không bao giờ dùng bạo lực, nghiêm túc lắng nghe suy nghĩ của con.
a. Cha mẹ rất yêu thương nhưng không nuông chiều con: Nhiều người Mỹ cho rằng, một đứa trẻ được nuông chiều sẽ không có tính tự lập, tự chủ, sau này khó có thể thích ứng với xã hội. Cha mẹ nào cũng mong muốn con cái mình được hạnh phúc, vui vẻ và thành đạt. Nhưng nếu nuông chiều con, dễ dàng đáp ứng mọi yêu cầu của con, sẽ tạo ra thói quen xấu, ảnh hưởng không tốt đến sự trưởng thành của trẻ. Họ phân biệt rõ điều con cần và điều con muốn, những thứ con muốn không hợp lý không bao giờ được đáp ứng và không bao giờ để con tự coi mình là trung tâm của mọi việc.
b. Dù con sai cũng không nên dùng bạo lực với con: Không dùng bạo lực với trẻ là nguyên tắc quan trọng nhất mà tất cả cha mẹ Mỹ đều nghiêm túc tuân thủ, họ cho rằng đánh mắng con cái là hành động sai trái, gây tổn thương cho con và phương pháp giáo dục đúng đắn có hiệu quả hơn dùng vũ lực . Ở Mỹ có “Tổ chức chống bạo hành thân thể”. Ngày 30 tháng 4 hàng năm là ngày Quốc tế chống bạo hành trẻ em.
c. Cha mẹ luôn chân thành lắng nghe con: Con cái là một cá thể độc lập, có cách nghĩ và hành động riêng nên cần được cha mẹ đối xử bình đẳng và tôn trọng. Cha mẹ cần chân thành lắng nghe để chỉ dẫn cho con, để kết nối nhịp cầu tin yêu, để những hạt giống niềm tin nảy mầm trong lòng trẻ. Như vậy con cái mới mở lòng với cha mẹ, đối xử với cha mẹ một cách chân thành.
d. Đừng la mắng con trước mặt người khác: Dù con còn nhỏ nhưng cũng có tình cảm và lòng tự trọng của mình, hơn nữa tâm hồn của trẻ rất non nớt và nhạy cảm nên dễ bị tổn thương. Nếu mắng con ở những nơi đông người hay trước mặt người khác sẽ khiến chúng cảm thấy vô cùng xấu hổ, làm tâm hồn chúng bị tổn thương, không tốt cho sự hình thành tính cách của chúng sau này. Hãy luôn nhớ rằng, so với lỗi lầm của con thì sự phát triển tâm lý lành mạnh còn quan trọng hơn nhiều.
e. Cha mẹ luôn khẳng định và động viên con: Cần khẳng định và khen ngợi con cái giúp chúng hình thành tính tự giác, sự tự tin, yêu quý bản thân mình và có tác động tích cực đến sự trưởng thành của trẻ. Tuy nhiên cần chú ý rằng, ở Mỹ cũng như ở nhiều nước người ta khen ngợi trẻ cố gắng, nỗ lực và có những biểu hiện tốt, chứ không phải khen ngợi vì chúng đạt được một thành quả nào đó (xin mời xem phần “Khen thưởng và kỷ luật”)
f. Khơi nguồn kiến thức cho con: Tò mò là sự khởi đầu cho những nhận thức của trẻ đối với thế giới xung quanh, là lối đi ngắn nhất trên con đường tiếp thu kiến thức. Cha mẹ người Mỹ luôn nhìn thấy những kiến thức từ cuộc sống hàng ngày và không bỏ lỡ thời cơ để truyền đạt kiến thức cho con. Họ thường cùng con tìm hiểu tri thức hay khám phá các hiện tượng trong cuộc sống, giúp con thoả mãn trí tò mò, tiếp xúc với các sự vật đa dạng, học tập từ những trò chơi, những sai lầm, không quy định thời gian học tập khắt khe, phạm vi học tập mà để con học tập trong không khí thoải mái, tự do.
(Tóm tắt có chỉnh lý và bổ sung theo Trần Hân)
